تعامل فکری امامیه با معتزله در دوره آل بویه

قرن چهارم هجری با قدرت¬گیری آل بویه و اقدامات تمدنی آنان، عصر تحولات فکری و تمدنی گسترده¬ای بود، به ویژه این که بغداد محل حضور گروه¬ها و فرقه¬های متعدد بوده و گردهم¬آیی پیروان ادیان و مذاهب مختلف اسلامی در این شهر رقم خورد. در این شهر، سه جریان نمود آشکاری داشتند؛ جریانی با تآکید بر محور بودن عقل در تفسیر دین و جریانی در برابر آنان بر سنت و دوری از حاکمیت عقل میدان¬دار بودند و جریان سوم بر اعتدال در استفاده از عقل و نقل اصرار داشتند. در این راستا معتزله عقل¬گرا و امامیه باورمند به عقل و نقل، در فرایند تحولات فکری نقش کلیدی بازی کردند و بسیاری از حوادث به رویکردها و عملکردهای این دو فرقه مرتبط بوده است. از سوی دیگر پیوند معتزله و امامیه با یکدیگر و ارتباط تنگاتنگ آنان با آل بویه شیعی سبب تحولات قابل توجهی گردید. بر این اساس این نوشتار در پی بررسی تعامل فکری امامیه و معتزله در دوره آل بویه است تا در نتیجه، چگونگی تآثیر و تآثر آنان را بر یکدیگر مورد بحث قرار دهد. گرچه بسیاری از مباحث فکری رنگ کلامی دارد اما این نوشتار این مسایل را از منظر تاریخی به بحث می¬گذارد و هر مسآله و محور را جداگانه بررسی کرده و تآثیرپذیری هر گروه را با ذکر شواهد بیان می¬دارد. لازم به ذکر است که تعامل مورد نظر این نوشتار اعم از روابط دوستانه و تقابل است؛ از این رو به دلیل این که اصل در روابط آنان تقابل و ناسازگاری بوده و به تدریج به دوستی و ارتباط همراه با سازگاری کشیده شدند، شواهدی بر تقابل بین آنان نیز افزوده شده است.